Stims & Systemen
Stims! Een term voor zelfstimulerend gedrag [ENG: self stimulatory behaviour], die je op het internet vaak genoeg tegenkomt als je zoekt op/naar autisme.
Toch is het bij lange na nog niet iedereen bekend wat het precies inhoudt. Dus wat zijn stims? Wat is stimmen?
Sensorische systemen
‘Zelfstimulerend gedrag’ is een parapluterm voor de reactie van je sensorische systemen om om te gaan met, en te reageren op sensorische prikkels. Maar wat zijn sensorische systemen eigenlijk? Kort gezegd is het de verzameling van alle cellen en zenuwen die zintuigelijke informatie signaleren en doorgeven aan de hersenen. Vervolgens verwerken je hersenen deze signalen. Dit is breder dan de 5 zintuigen die we kennen: visueel, auditief, smaak, geur/reuk en aanraking. Het omvat ook de beweging van je lichaam, de positie in de ruimte en balans (vestibulair) en daarnaast de positie van het lichaam, de spieren en gewrichten en daarmee ook druk (proprioceptie).
Iedereen stimt!
Dat de prikkelverwerking bij autisten anders verloopt, is ondertussen gemeengoed, maar dat iedereen stimt, iets minder. Stims komen over het algemeen vaker voor op momenten van over- of onderprikkeling. Ook bij algehele stress of een sterke emotie zijn stims een vorm van (emotie)regulatie
Denk maar eens aan iemand die een presentatie geeft en hier zenuwachtig van wordt. Mensen zijn dan al snel geneigd om bijvoorbeeld met hun haar te spelen, aan kleding te zitten of met de handen te wringen. In essentie is dit ook een stim, een reactie op een ervaren (interne of externe) prikkel. Het is een manier om te reageren, reguleren en kalmeren.
Ja, iedereen stimt, maar neurodivergente personen stimmen aanzienlijk meer omdat er vaak sprake is van een variatie in de prikkelverwerking. Dit gaat dus verder dan enkel autisme, ook bij ADHD, angst- of dwang, OCD, Tourettes e.a. komt het vaak voor.
Let op! In het volgende stuk komt zelfbeschadigend gedrag aan bod. Dit kan voor sommige een gevoelig onderwerp zijn; jouw eigen staat van zijn is belangrijker dan een blog; kies voor jezelf! Sla je dit deel liever over? Ga dan verder bij het kopje ‘Vestibulaire input’
Schadelijke stims
Over het algemeen zijn stims fijn, ze helpen namelijk bij het omgaan met prikkels en zijn voor sommigen een copingsmechanisme. Het kan echter ook voorkomen dat mensen stimmen op een manier die schadelijk is voor henzelf. In sommige gevallen kan dit zich ontwikkelen in een vorm van automutilatie. Enkele voorbeelden hiervan zijn het plukken of krabben aan de huid, zichzelf op het hoofd slaan of met het hoofd tegen een hard object slaan, zichzelf snijden of hard knijpen. Het gaat hier vaak om een pijnprikkel die sussend of ontladend kan werken. Het is dan in theorie een overlevingsmechanisme geworden om met de situatie of omgeving om te gaan. Dit hoeft niet altijd op het moment zelf te zijn, maar kan ook later ontpoppen wanneer men zich in een veilige omgeving bevindt.
Of het nou linksom of rechtsom is, deze stims zijn schadelijk. Het antwoord hierop is niet het verbieden van stims, dit is een vorm van maskeren, maar juist een vervangende stim aanleren. Dit is net zoals bij andere gewoontes kan dit erg moeilijk zijn, misschien nog wel pittiger aangezien het een manier van overleven is.
Iets wat helpend kan zijn, is voor jezelf te bepalen welke prikkel het nou precies is die je helpt op dat specifieke moment. Voor het jezelf bijten, als het om het kauwen gaat, zou bijvoorbeeld chewlery (accessoires gemaakt om op te bijten/kauwen) een optie zijn. Voor een pijnprikkel kan een elastiekje om de arm een optie bieden ter vervanging van het krabben of plukken aan de huid. Wat het ook is, welke optie je ook probeert, het zal niet binnen één dag of week geheel uit je systeem zijn.
Nu volgen een aantal voorbeelden.
Vestibulaire input
Vestibulaire input kan bestaan uit verschillende grote (of soms kleine) bewegingen. Alles van springen, dansen, schommelen tot een sprintje trekken of tikkertje en commando spelen geven een prikkel of sensatie. Een rondje draaien, of snel dansen zal men vaker activeren, waarbij heen- en weer wiegen eerder rustgevend is. Het wapperen met de handen valt hier natuurlijk ook onder, maar in essentie is het de herhaling van bewegingen die vaak kalmerend werkt. Dit kan door middel van de fijnere motoriek aanspreken door bijvoorbeeld te haken of te breien.
Proprioceptie
Input voor het ‘universele regulatie-systeem’ ; proprioceptie vind je vaker bij dingen zoals een verzwaringsdeken. Beweging met een vorm van weerstand of druk (zoals het dragen van een zware tas, of als een kruiwagen lopen), en als je kleiner denkt, door met de handen in klei of kinetisch zand te zitten of te kauwen of zuigen op eten, snoep of een rietje. Daarnaast kunnen bewegingen met duwen en trekken hier een invulling aan geven, zoals met de stofzuiger (maar dat geluid…) of steppen! Stims op dit systeem hebben te maken met beweging in relatie tot de ruimte en komen enigszins overeen met die van het vestibulaire systeem met het heen- en weer wiegen, op de tenen lopen en rondjes draaien of dansen.
Aanraking en tast
Als we kijken naar aanraking en tast is dit veel breder dan een persoon die je aanraakt, of jij die iets met de handen aanraakt. Bepaald eten met een zachte of harde structuur kunnen een prikkel bieden voor het tactiele systeem. Aan de ene kant hebben we bijvoorbeeld pudding of yoghurt, tegenover een knapperige cracker of augurk. Een stevige aanraking zoals (zelf)massage kan bijdragen om dit systeem kalmeren, waarbij gekietel deze juist kan activeren. Enkele andere voorbeelen zijn het aanraken van een bepaalde (voorkeurs) textuur zoals een vacht van een dier, of ritmisch getik.
Auditief
Geluid is voor velen zwaar overprikkelend, maar kan voor sommige een kalmerend effect hebben op je auditieve systeem. Ritmische en voorspelbare geluiden (van bijvoorbeeld een bekend nummer, ASMR of white noise) kunnen hier kalmeren. Het herhaaldelijk afspelen van één nummer, is ook een vorm van stimmen. Zo zijn neuriën of het voor jezelf herhalen van bepaalde klanken, met je vingers tikken of ‘snappen’ vormen van auditieve stims.
Met je mond
Met je mond kun je op velen manieren stimmen, niet alleen door smaaksensaties maar ook door zélf geluid te maken. Vocale stims zoals echolalie (het herhalen van klanken, woorden e.a.), en zingen zijn hier een voorbeeld van. Een vis nadoen, door te ‘happen naar adem’ of geluid maken met je tong en/of wang vallen hier ook onder. Net zoals het likken van jezelf of objecten, het zuigen op de vinger of sabbelen aan een lolly.
Rondom de mond en smaak zit ook geur verbonden. Waar je bijvoorbeeld misselijk kan worden van een onbekende, scherpe of doordringende geur van parfum of petrol, kunnen geuren die bekend en ‘fijn’ zijn juist kalmeren. Denk maar aan vers gebakken brood, of de geur van een nat veld.
Visueel
Als laatste hebben we nog het visuele systeem met verschillende stims. Hieraan kun je activiteiten verbinden die met kleuren en (voorspelbare) patronen (zoals bijvoorbeeld een caleidoscoop) te maken hebben. Denk hierbij ook aan het kijken naar (geprojecteerde) lichtjes, glitters of glimmende dingen. Of het wrijven in de ogen als deze dicht zijn, het kijken naar rustgevende filmpjes of het verbergen van de ogen. Snel of vaak knipperen is ook een visuele stim, net zoals het staren naar/in bepaald licht.
Alhoewel dit in een mooi overzicht natuurlijk heel vlak lijkt, is het in de realiteit voor iedereen heel persoonlijk. Stims vallen doorgaans niet precies op één systeem, maar ‘kietelen’ er meerdere. De prikkels en sensaties komen niet bij iedereen op dezelfde manier binnen; waar de een prikkelzoekend is, is de ander prikkelvermijdend. Het is dus altijd even zoeken naar wat voor jou werkt.
Fidgets
Uiteraard kun je ook voorwerpen gebruiken om mee te stimmen. Een bekend voorbeeld hiervan zijn fidgettoys, zoals een tangle (met of zonder structuur), een twiddle, een infinity-cube of een squishy. Dit ‘speelgoed’ heeft een opmars gemaakt en is nu gelukkig vrijer en makkelijker verkrijgbaar. Een van de voordelen van fidgettoys is dat ze vaak relatief klein zijn en makkelijk mee te nemen. Niet iedereen voelt zich op hun gemak op vrijelijk buitenshuis te stimmen. Fidgettoys kunnen dan een oplossing bieden.
Ook als je je (nog) niet op je gemak voelt om vrijelijk en/of buitenshuis te stimmen; iedereen doet ‘t, het is een natuurlijk reflex, je hoeft je hier absoluut niet voor te schamen, doe waar jij je fijn bij voelt!
Dus zoals altijd;
Happy stimming!
Yamina
Blogs door Yamina
Meer weten over Yamina’s zoektocht naar haar authentieke autistische identiteit, met een vleugje activisme? Of ben je nieuwsgierig naar de persoon achter AUTHENTIQ?
Volg Yamina ook op Instagram: